małżeństwo

W obecnych czasach coraz więcej Polaków zawiera małżeństwa z obcokrajowcami. Cudzoziemcy niejednokrotnie to osoby nieochrzczone lub akatolicy. Jednak zagadnienia religii czy wyznania nupturientów nie będą poruszane w tym artykule. Skupię się w nim za to na problemach dotyczących zawarcia małżeństwa wynikających z innego niż polskie obywatelstwa jednego z narzeczonych. Wprawdzie większość z tych spraw prawnych przed małżeństwem załatwiają sami narzeczeni w USC czy w sądzie powszechnym, lecz jestem przekonana, że proboszczowie chcą i powinni posiadać pewną wiedzę w przedmiotowym zakresie, po to, aby pomóc nupturientom i udzielić pewnych choćby podstawowych wskazówek.

Najbardziej znane laikom stwierdzenie dotyczące procesu kanonicznego małżeńskiego to non consumatum. Nie jest to jednak jeden z tytułów nieważności dotyczący impotencji płciowej, która jest przeszkodą w zawarciu małżeństwa, lecz zgoła odmienne zagadnienie. Non consumatum stosuje się wówczas, gdy małżeństwo zostało zawarte ważnie, ale jest niedopełnione. Wówczas Ojciec Święty może udzielić dyspensy papieskiej super rato od małżeństwa niedopełnionego na zawarcie nowego małżeństwa kościelnego.

Coraz częściej w kancelariach parafialnych podczas przygotowania do zawarcia małżeństwa duszpasterze stają przed problemem małżeństw zawieranych przez osoby, które już były związane cywilnie z kimś innym, rozwiodły się, a teraz chcą zawrzeć nowe małżeństwo – tym razem kanoniczne – z kolejną osobą. Takie sytuacje nie są wolne od problemów moralnych i prawnych. Nowy Dekret ogólny o przeprowadzaniu rozmów kanoniczno-duszpasterskich z narzeczonymi przed zawarciem małżeństwa kanonicznego uchwalony przez Konferencję Episkopatu Polski 26 listopada 2019 r. (wszedł w życie dnia 1 czerwca 2020 r.) poświęca tym sytuacjom więcej miejsca aniżeli Instrukcja z 1986 r.

Jedną z podstawowych zasad, na której opiera się kościelne prawo małżeńskie, jest prawda o nierozerwalności związku małżeńskiego. Jednak nie każde zawarte małżeństwo powoduje zaistnienie węzła małżeńskiego, który staje się źródłem tej nierozerwalności. Małżeństwo może zaistnieć jedynie dzięki zgodzie małżeńskiej wyrażonej przez nupturientów prawnie do tego zdolnych. W numerze poprzednim „Zarządzania parafią” zamieściliśmy pierwszą część artykułu, w którym szeroko omawiane są przesłanki stwierdzenia nieważności małżeństwa. W bieżącym numerze publikujemy drugą część tego artykułu, w której autorka kontynuuje omawianie przesłanek stwierdzenia nieważności małżeństwa.

W trakcie ceremonii ślubnej kapłan, będąc świadkiem urzędowym składanego przez nupturientów przyrzeczenia małżeńskiego: „(…) ślubuje Ci miłość, wierność i uczciwość małżeńską oraz to, że Cię nie opuszczę aż do śmierci”, uwierzytelnia swoją obecnością powstanie węzła małżeńskiego ukonstytuowanego tym właśnie przymierzem. Zgodnie z kan. 1055 KPK tym samym tworzy się nierozerwalny związek o charakterze prawnym między jednym mężczyzną a jedną kobietą. Ta „jedność w naturach” (una caro) zawierająca w sobie wspólnotę życia i celów, a więc dobro małżonków oraz zrodzenie i wychowanie potomstwa wskazuje na istotne przymioty małżeństwa sakramentalnego, jakimi są jego jedność i nierozerwalność.

Małżeństwo nie tylko kanoniczne powstaje w momencie wyrażenia przez narzeczonych ważnej zgody małżeńskiej, a więc woli zawarcia małżeństwa. Dokładniej mówiąc, to właśnie wyrażona zgoda tworzy małżeństwo ( matrimonium facit consensus ). Ważną zgodę mogą wyrazić wszyscy, którym prawo tego nie zabrania [kan. 1058 KPK]. Ta norma prawna wskazuje na obowiązujący np. katolików system prawny wyznaczający istotne elementy tzw. zdolności prawnej osoby ludzkiej do ważnego zawarcia małżeństwa np. w Kościele katolickim, czyli do samodzielnego, odpowiedzialnego i wolnego wyrażenia wiążącej zgody małżeńskiej.