Formuła tzw. procesu skróconego przed biskupem (processus brevior coram Episcopo) wprowadzona przez papieża Franciszka w Liście Apostolskim Mitis iudex ma w zamyśle Ustawodawcy kościelnego w określonych przypadkach znacząco ograniczyć czas trwania procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Proces odbywa się wobec biskupa diecezjalnego, który zgodnie z celem i naturą swojego urzędu jest pierwszym sędzią wspólnoty wiernych, nad którymi sprawuje pieczę pasterską. W takim przypadku nie orzeka trybunał złożony z trzech sędziów (jak w procesie zwykłym), lecz decyzja wyrokowa jest podejmowana jednoosobowo.

Mamy świadomość, że w praktyce życia codziennego dochodzi do sytuacji, gdy to, co zewnętrznie osoba czyni, nie zawsze ma potwierdzenie w jej wnętrzu. Ta niezgodność tego, co się czuje i co wyraża się na zewnątrz, jest wyrazem braku autentyczności i prawdziwości danej czynności. Właśnie w chwili zawierania związku małżeńskiego możemy spotykać się z faktem braku zgodności słów z wewnętrznym przekonaniem osoby zawierającej sakrament. Występująca wówczas symulacja zgody małżeńskiej sprawia, że nie mamy do czynienia z prawdziwym aktem woli danej osoby, ale z pozorem i fikcją. Wówczas ma miejsce zawarcie pozorowanego małżeństwa, które w świetle prawa kanonicznego nigdy ważnie nie zaistniało.

Prawodawca kościelny stwierdza, że małżeństwo mogą zawrzeć wszyscy, którym prawo tego nie zabrania. Zdarza się jednak, że mimo dobrej woli niektóre osoby nie są zdolne do zawarcia małżeństwa. Nie wystarczy bowiem znać naturę małżeństwa, zdawać sobie sprawę z jego praw i obowiązków oraz chcieć zawiązać wspólnotę życia, konieczne jest, aby osoba wyrażająca zgodę małżeńską posiadała takie przymioty psychiczne, które pozwolą wypełnić podjęte zobowiązania. Kanoniczna niezdolność do podjęcia obowiązków małżeńskich zachodzi wówczas, gdy osoba z przyczyn natury psychicznej zobowiązuje się do wypełnienia obowiązków, lecz nie jest w stanie ich wypełnić.

Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. wprowadza w kanonie 1490 nową funkcję procesową tzw. adwokata. Adwokat działa na zlecenie strony procesowej, jeśli zarazem został ustanowiony jej pełnomocnikiem, reprezentuje ją wobec sądu jako jej alter ego. Świadczona przez niego asystencja procesowa, doradztwo, przedkładanie dowodów, argumentacja i obrona dokonane są w określonej perspektywie postulowanego orzeczenia nieważności małżeństwa, intencjonalnie służą stronie, ale są zarazem służbą dla trybunału.

Celem przedstawiania sądowi konkretnych środków dowodowych jest potwierdzenie prawdziwości, słuszności tezy stawianej przez stronę powodową w skardze o nieważność małżeństwa. W Kodeksie Prawa Kanonicznego zostały wyliczone następujące środki dowodowe: oświadczenia stron, dowód z dokumentów, świadkowie, biegli, wizja lokalna i oględziny sądowe oraz domniemania. Jednak w praktyce sądowej istnieją cztery podstawowe środki dowodowe: oświadczenia stron, dokumenty, zeznania świadków oraz opinia biegłych. Ich moc dowodowa zależy od rodzaju sprawy, czyli od motywu, który powoduje nieważność małżeństwa.

Jak wynika z danych statystycznych Sądów Kościelnych w Polsce, w zdecydowanej większości skarg powodowych jako tytuł nieważności małżeństwa wskazywany jest kan. 1095 n. 3 KPK. Treść tej normy prawnej dotyczy chorób umysłowych, zaburzeń psychicznych i defektów osobowości, które są przyczyną niezdolności do wyrażenia zgody i w konsekwencji uniemożliwiają zawarcie małżeństwa. W sprawach dotyczących braku zgody małżeńskiej spowodowanej chorobą umysłową lub anomalią natury psychicznej ustawodawca nakłada na sędziego obowiązek powołania biegłego, który podczas badania stron procesowych stosuje takie metody, jak rozmowa psychologiczna i wywiad psychologiczny. Dowód z opinii biegłego w kanonicznym procesie małżeńskim nie stanowi całkowicie niezależnego dowodu, lecz koreluje z innymi dowodami procesowymi: oświadczeniami stron czy świadków oraz dowodami z dokumentów.

Aktualnie istniejący kryzys rodziny oraz dotykający wielu sfer życia niż demograficzny sprawiają, że w procesach o stwierdzenie nieważności małżeństwa tytuł symulacji częściowej zgody małżeńskiej polegającej na wykluczeniu dobra potomstwa staje się coraz powszechniejszy. Exclusio bonum prolis oznacza, że kontrahent zastrzega wyłącznie sobie prawo do decydowania o tym, czy i kiedy z zawieranego związku małżeńskiego zostanie zrodzone potomstwo. Zatem udzielone sobie przez strony podczas sakramentu zaślubin bezwarunkowe prawo do aktów małżeńskich skierowanych ze swojej natury do zrodzenia potomstwa tym samym doznaje ograniczenia, albowiem nupturient stawia siebie w roli arbitra wyłącznego źródła praw i obowiązków małżeńskich.

Gry on-line, zakupy przez Internet, korzystanie z portali społecznościowych, czat, maraton surfowania po stronach internetowych – wszystko to składa się na uzależnienie od Internetu. Pomimo że jest to stosunkowo nowe zjawisko, przybiera jednak błyskawicznie na sile wraz z upowszechnianiem się dostępu do globalnej sieci oraz stałym wzrostem liczby jej użytkowników. Wśród „winowajców” rozpadów małżeństw komputer i Internet są tuż za niewiernością i zdradą małżeńską i znacznie przed hazardem czy innymi uzależnieniami.

Powodem stwierdzenia nieważności małżeństwa z tytułu niezdolności nupturienta do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich (kan. 1095 p. 3. KPK), a tym samym do stworzenia wspólnoty małżeńskiej może być nadmierne przywiązanie małżonka do rodziny generacyjnej. Z danych demograficznych wynika, że „wpływ osób trzecich”, przed sądami cywilnymi nie jest zbyt eksponowany przez pary zabiegające o rozwód. Spowodowane jest to zapewne specyfiką tego procesu i jego uwarunkowaniami. Natomiast w procesach o stwierdzenie nieważności małżeństwa, toczących się przed sądami kościelnymi, uleganie przez współmałżonka wpływom osób trzecich, w tym najczęściej rodziców i innych członków rodziny generacyjnej, utożsamiane jest z niedojrzałością psychiczną, która może determinować niezdolność nupturienta do wypełniania obowiązków małżeńskich.

Wyrażana przez nupturientów zgoda małżeńska ma tak doniosłe skutki, że prawodawca kościelny do jej ważności wymaga wolności kwalifikowanej, tzn. działania wolnego od wszelkiego ciężkiego i zewnętrznego wpływu przymusu moralnego lub bojaźni. Zgoda ta obejmuje nie tylko moment sakramentalnego „TAK”, lecz również wcześniejszy proces, w którym tworzy się, konsoliduje i trwa wybór małżonka oraz związku małżeńskiego jako stanu życia. W praktyce jednak istnieją przypadki, kiedy osoby trzecie – świadomie lub nieświadomie, w mniejszym lub większym stopniu – wpływają na nupturientów, naruszając ich wolną wolę w wyborze stanu życia lub wolność wyboru współmałżonka.