Prawo małżeńskie

Niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich

Prawodawca kościelny stwierdza, że małżeństwo mogą zawrzeć wszyscy, którym prawo tego nie zabrania. Zdarza się jednak, że mimo dobrej woli niektóre osoby nie są zdolne do zawarcia małżeństwa. Nie wystarczy bowiem znać naturę małżeństwa, zdawać sobie sprawę z jego praw i obowiązków oraz chcieć zawiązać wspólnotę życia, konieczne jest, aby osoba wyrażająca zgodę małżeńską posiadała takie przymioty psychiczne, które pozwolą wypełnić podjęte zobowiązania. Kanoniczna niezdolność do podjęcia obowiązków małżeńskich zachodzi wówczas, gdy osoba z przyczyn natury psychicznej zobowiązuje się do wypełnienia obowiązków, lecz nie jest w stanie ich wypełnić.

Rola biegłego sądowego w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa

Jak wynika z danych statystycznych Sądów Kościelnych w Polsce, w zdecydowanej większości skarg powodowych jako tytuł nieważności małżeństwa wskazywany jest kan. 1095 n. 3 KPK. Treść tej normy prawnej dotyczy chorób umysłowych, zaburzeń psychicznych i defektów osobowości, które są przyczyną niezdolności do wyrażenia zgody i w konsekwencji uniemożliwiają zawarcie małżeństwa. W sprawach dotyczących braku zgody małżeńskiej spowodowanej chorobą umysłową lub anomalią natury psychicznej ustawodawca nakłada na sędziego obowiązek powołania biegłego, który podczas badania stron procesowych stosuje takie metody, jak rozmowa psychologiczna i wywiad psychologiczny. Dowód z opinii biegłego w kanonicznym procesie małżeńskim nie stanowi całkowicie niezależnego dowodu, lecz koreluje z innymi dowodami procesowymi: oświadczeniami stron czy świadków oraz dowodami z dokumentów.

Rola Obrońcy Węzła Małżeńskiego w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa

Urząd Obrońcy Węzła Małżeńskiego ustanowiony przez Papieża Benedykta XIV Konstytucją Dei miseratione z 3 listopada 1741 r. jest jednym z najważniejszych urzędów w tr ybunałach kościelnych. Jako przedstawiciel Kościoła broni on ważności małżeństwa, a więc prawdy umocowanej domniemaniem określonym przez prawodawcę. Stwierdzenie nieważności małżeństwa jest niczym innym jak obaleniem domniemania uznającego każdy związek sakramentalny za ważnie zawarty. W procesie zmierzającym do ustalenia prawdy o danym małżeństwie Obrońca Węzła Małżeńskiego stanowi przeciwwagę dla argumentów wysuwanych przez stronę czy strony starające się ukazać ich związek jako nieważnie zawarty z określonych przez prawo przyczyn.

Środki dowodowe w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa

Celem przedstawiania sądowi konkretnych środków dowodowych jest potwierdzenie prawdziwości, słuszności tezy stawianej przez stronę powodową w skardze o nieważność małżeństwa. W Kodeksie Prawa Kanonicznego zostały wyliczone następujące środki dowodowe: oświadczenia stron, dowód z dokumentów, świadkowie, biegli, wizja lokalna i oględziny sądowe oraz domniemania. Jednak w praktyce sądowej istnieją cztery podstawowe środki dowodowe: oświadczenia stron, dokumenty, zeznania świadków oraz opinia biegłych. Ich moc dowodowa zależy od rodzaju sprawy, czyli od motywu, który powoduje nieważność małżeństwa.

Urząd adwokata w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa

Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. wprowadza w kanonie 1490 nową funkcję procesową tzw. adwokata. Adwokat działa na zlecenie strony procesowej, jeśli zarazem został ustanowiony jej pełnomocnikiem, reprezentuje ją wobec sądu jako jej alter ego. Świadczona przez niego asystencja procesowa, doradztwo, przedkładanie dowodów, argumentacja i obrona dokonane są w określonej perspektywie postulowanego orzeczenia nieważności małżeństwa, intencjonalnie służą stronie, ale są zarazem służbą dla trybunału.

Małżeństwo z obcokrajowcem oraz małżeństwo zawierające element transgraniczny w perspektywie prawa kanonicznego (część 2)

W obecnych czasach małżeństwa Polaków z obcokrajowcami nie są rzadkością. Bardzo często zawierane są małżeństwa z elementem transgranicznym, to oznacza, że np. któreś z nupturientów lub oboje mieszkają poza granicami Polski, a małżeństwo ma być zawarte w Polsce, czy też narzeczeni mieszkają w Polsce, a ślub ma być zawarty poza naszym krajem itd. Z perspektywy proboszcza takie sytuacje przynoszą konieczność podjęcia dodatkowych czynności w ramach przygotowania do małżeństwa, w tym załatwienia wszystkich formalności wymaganych przez prawo kanoniczne. W artykule zostaną przedstawione najczęściej powtarzające się elementy występujące w takich sytuacjach. W pierwszym z serii dwóch artykułów opisane zostało małżeństwo z obcokrajowcem z perspektywy prawa świeckiego, czyli polskiego. Z kolei w tym tekście będą poruszone przedmiotowe kwestie jedynie w perspektywie prawa kanonicznego.

Małżeństwo z obcokrajowcem z perspektywy prawa polskiego

W obecnych czasach coraz więcej Polaków zawiera małżeństwa z obcokrajowcami. Cudzoziemcy niejednokrotnie to osoby nieochrzczone lub akatolicy. Jednak zagadnienia religii czy wyznania nupturientów nie będą poruszane w tym artykule. Skupię się w nim za to na problemach dotyczących zawarcia małżeństwa wynikających z innego niż polskie obywatelstwa jednego z narzeczonych. Wprawdzie większość z tych spraw prawnych przed małżeństwem załatwiają sami narzeczeni w USC czy w sądzie powszechnym, lecz jestem przekonana, że proboszczowie chcą i powinni posiadać pewną wiedzę w przedmiotowym zakresie, po to, aby pomóc nupturientom i udzielić pewnych choćby podstawowych wskazówek.

Non consumatum – małżeństwo ważnie zawarte, ale niedopełnione

Najbardziej znane laikom stwierdzenie dotyczące procesu kanonicznego małżeńskiego to non consumatum. Nie jest to jednak jeden z tytułów nieważności dotyczący impotencji płciowej, która jest przeszkodą w zawarciu małżeństwa, lecz zgoła odmienne zagadnienie. Non consumatum stosuje się wówczas, gdy małżeństwo zostało zawarte ważnie, ale jest niedopełnione. Wówczas Ojciec Święty może udzielić dyspensy papieskiej super rato od małżeństwa niedopełnionego na zawarcie nowego małżeństwa kościelnego.

Podstępne wprowadzenie w błąd jako przyczyna stwierdzenia nieważności małżeństwa

Każdy z tytułów nieważności zgody małżeńskiej chroni jakieś konkretne dobro pozostające w ścisłej relacji z instytucją małżeństwa. Takim określonym elementem, na straży którego stoi kan. 1098, jest prawo nupturienta do całkowicie wolnego kształtowania swej decyzji zawarcia nierozerwalnego związku. Każdy nupturient ma niezbywalne prawo do wolności od wszelkiej podstępnej manipulacji. Dlatego ostateczną ractio legis tego kanonu nie jest błąd jako taki, ale podstępne wyręczenie kogoś w istotnym elemencie procesu realizacji najbardziej osobistej ze wszystkich decyzji życiowych. Wskutek podstępnej manipulacji kontrahent nie może uznać wyłudzonego w zdradziecki sposób wyboru za swoją decyzję, a tym samym akt zgody małżeńskiej zostaje pozbawiony swej niezbywalnej cechy, jaką jest dobrowolność.

Pomoc duszpasterska parafianom w sprawach o stwierdzenie nieważności małżeństwa

Początek trzeciego tysiąclecia okazuje się czasem niekorzystnym dla instytucji małżeństwa i rodziny. Po części wynika to z obiektywnych uwarunkowań i trudności, takich jak choćby gwałtowne przemiany ekonomiczne i obyczajowe, po części jednak z faktu, że wiele środowisk oraz instytucji jest niechętnych trwałemu małżeństwu i silnej rodzinie. Ich działalność przejawia się m.in. w eksponowaniu rodzin patologicznych, w promowaniu tzw. wolnych związków, w legalizowaniu związków homoseksualnych, we wspieraniu ruchów, które forsują wizję kobiety wrogą małżeństwu i rodzinie. W konsekwencji obserwujemy wiele nacisków politycznych, ekonomicznych i kulturowych, które osłabiają rolę małżeństwa i rodziny w życiu społeczeństwa.