Prawo małżeńskie

Wedding company w posłudze duszpasterskiej

W grudniu 2022 roku kancelaria Kurii Metropolitalnej w Warszawie wydała komunikat, w którym przestrzegła przed przekraczaniem kompetencji przez wedding company. Baczna obserwacja zjawisk zachodzących w przestrzeni posługi duszpasterskiej pozwala na wyciągnięcie wniosku, że coraz więcej firm o charakterze świeckim angażuje się w przygotowanie uroczystości religijnych. Tym samym możemy spotkać się z podmiotami, które nazywają siebie wedding planner i chętnie organizują nie tylko ślub, ale też chrzest dla dziecka lub dzieci nowożeńców. Warto postawić pytanie: na ile tego typu firmy są pomocą, a na ile mogą stanowić przeszkodę dla owocnej posługi duszpasterskiej. Ponadto, czy ich działalność pozostaje w zgodzie z prawem i praktyką Kościoła?

Homoseksualizm i jego wpływ na stwierdzenie nieważności małżeństwa

Dotychczas obowiązujący Kodeks Prawa Kanonicznego nie przewiduje tytułu nieważności małżeństwa z powodu homoseksualizmu. Niemniej jednak jurysprudencja rotalna wskazuje, że jeśli jeden z małżonków posiada skłonności homoseksualne, istnieją przesłanki prawne do stwierdzenia nieważności małżeństwa. Powodem przez, który homoseksualizm może być zdefiniowany jako przyczyna stwierdzenia nieważności małżeństwa może być wiążąca się z nim „niezdolność natury psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich” czy „symulacja zgody małżeńskiej”.

Brak wiedzy o małżeństwie a stwierdzenie jego nieważności

Zgodnie z prawem kanonicznym do zaistnienia zgody małżeńskiej konieczne jest, aby strony miały przynajmniej „minimalną wiedzę o małżeństwie”. Minimalną, czyli taką, która wyszczególnia dwa zasadnicze aspekty małżeństwa, to znaczy, że jest to związek jednego mężczyzny z jedną kobietą oparty na trwałości oraz ukierunkowany na zrodzenie potomstwa przez seksualne współdziałanie. Prawodawca kanoniczny zakłada, że po osiągnięciu dojrzałości, taką wiedzę się domniemywa.

„Przywilej wiary” w kontekście możliwości rozwiązania małżeństwa

Należy zauważyć, że poza małżeństwem sakramentalnym i dopełnionym, inne formy małżeństwa nie charakteryzują się absolutną nierozerwalnością. Dlatego w prawie kościelnym występują instytucje, w których rozwiązuje się ważnie zawarte związki małżeńskie. Ze względu na nawrócenie bądź przystąpienie do Kościoła katolickiego, w systemie kanonicznym funkcjonują tzw. przywileje wiary. W obecnie obowiązującym porządku prawnym funkcjonują następujące instytucje: przywilej Pawłowy (kan. 1143–1147 KPK), rozwiązanie małżeństw poligamicznych i poliandrycznych (kan. 1148 § 1–3 KPK), rozwiązanie małżeństwa w przypadku uwięzienia i prześladowań (kan. 1149 KPK) oraz rozwiązanie małżeństwa na podstawie Norm Kongregacji Nauki Wiary „Potestas Ecclesiae”.

Uważnienie w zawiązku – nadzwyczajny środek konwalidacji małżeństwa

W systemie kanonicznego prawa małżeńskiego prawodawca zawarł instytucję uważnienia nieważnie zawartego małżeństwa. Jej funkcjonowanie wynika z przeświadczenia, że w porządku prawnym mogą wystąpić związki nieważne, pomimo ważnie wyrażonej przez strony zgody małżeńskiej. Stąd też prawodawca skodyfikował formę konwalidacji małżeństwa, dokonywaną przez kompetentną władzę kościelną, bez konieczności ponawiania zgody małżeńskiej. Powzięta decyzja zawiera w sobie bowiem dyspensę zarówno od przeszkody (w przypadku jej istnienia), jak i od formy kanonicznej (jeżeli nie była zachowana), a także w oparciu na fikcję prawną następuje cofnięcie skutków kanonicznych do momentu zawarcia małżeństwa (kan. 1161 § 1 KPK).

Konsekwencje prawne braku formy kanonicznej zawarcia małżeństwa

Odnośnie do formy zawarcia małżeństwa należy zauważyć, że jest to szczególny tytuł. O ile bowiem inne tytuły nieważności małżeństwa dotyczą ewentualnych braków występujących po stronie narzeczonych, czy to w postaci przeszkody zrywającej czy defektu zgody i zasadniczo wynikają z niezachowania prawa Bożego, o tyle forma zawarcia małżeństwa jest przepisem czysto kościelnym i jej normy odnoszą się przede wszystkim do świadka kwalifikowanego, którym jest z reguły osoba duchowna. Stąd niezmiernie ważną kwestią jest, aby zasady dotyczące formy małżeńskiej były znane i zachowywane przede wszystkim przez tych, którzy w imieniu Kościoła występują jako świadkowie urzędowi.

Szczególna droga uzyskania stwierdzenia nieważności małżeństwa, tzw. proces skrócony

Formuła tzw. procesu skróconego przed biskupem (processus brevior coram Episcopo) wprowadzona przez papieża Franciszka w Liście Apostolskim Mitis iudex ma w zamyśle Ustawodawcy kościelnego w określonych przypadkach znacząco ograniczyć czas trwania procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Proces odbywa się wobec biskupa diecezjalnego, który zgodnie z celem i naturą swojego urzędu jest pierwszym sędzią wspólnoty wiernych, nad którymi sprawuje pieczę pasterską. W takim przypadku nie orzeka trybunał złożony z trzech sędziów (jak w procesie zwykłym), lecz decyzja wyrokowa jest podejmowana jednoosobowo.

Wykluczenie jedności (wierności) a stwierdzenie nieważności małżeństwa

Prawodawca w kan. 1056 § 2 KPK wskazuje na dwa istotne przymioty małżeństwa, którymi są jedność i nierozerwalność. Przymiot jedności małżeńskiej (unitas) polega na związku jednego mężczyzny z jedną kobietą. Oznacza to, że wielożeństwo równoczesne jest zaprzeczeniem przymiotu jedności. Jest nie tylko sprzeczne z prawem natury, ale także zakazane prawem ustanowionym przez Chrystusa.

Małżeństwo z osobą prawosławną: kilka praktycznych uwag kanoniczno-teologicznych

W związku z napływem do Polski emigrantów z Ukrainy można spodziewać się częstych niż do tej pory przypadków zawierania małżeństw katolików z prawosławnymi. W tym artykule zostaną przypomniane w formie praktycznych uwag najważniejsze elementy kanoniczne i teologiczne takich małżeństw.

Symulacja zgody małżeńskiej a stwierdzenie nieważności małżeństwa

Mamy świadomość, że w praktyce życia codziennego dochodzi do sytuacji, gdy to, co zewnętrznie osoba czyni, nie zawsze ma potwierdzenie w jej wnętrzu. Ta niezgodność tego, co się czuje i co wyraża się na zewnątrz, jest wyrazem braku autentyczności i prawdziwości danej czynności. Właśnie w chwili zawierania związku małżeńskiego możemy spotykać się z faktem braku zgodności słów z wewnętrznym przekonaniem osoby zawierającej sakrament. Występująca wówczas symulacja zgody małżeńskiej sprawia, że nie mamy do czynienia z prawdziwym aktem woli danej osoby, ale z pozorem i fikcją. Wówczas ma miejsce zawarcie pozorowanego małżeństwa, które w świetle prawa kanonicznego nigdy ważnie nie zaistniało.